(ค) ทิฏฺฐาสโว

ตตฺถ กตโม ทิฏฺฐาสโว? ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ วา, ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ วา, ‘‘อนฺตวา โลโก’’ติ วา, ‘‘อนนฺตวา โลโก’’ติ วา, ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ วา, ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ วา, ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ วา, ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ วา, ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ วา, ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ วาฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ‘‘ทิฏฺฐาสโว’’ฯ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐาสโวฯ

(ฆ) อวิชฺชาสโว

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาสโว? ทุกฺเข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ , ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ, ปุพฺพนฺเต อญฺญาณํ, อปรนฺเต อญฺญาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อญฺญาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อญฺญาณํฯ ยํ เอวรูปํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาสโว’’ฯ อิเม จตฺตาโร อาสวาฯ

(2-5) จตฺตาโร คนฺถาที

[938] ตตฺถ กตเม จตฺตาโร คนฺถา …เป.… จตฺตาโร โอฆา…เป.… จตฺตาโร โยคา…เป.… จตฺตาริ อุปาทานานิ? กามุปาทานํ, ทิฏฺฐุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํฯ

(ก) กามุปาทานํ

ตตฺถ กตมํ กามุปาทานํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท…เป.… กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘กามุปาทานํ’’ฯ

(ข) ทิฏฺฐุปาทานํ

ตตฺถ กตมํ ทิฏฺฐุปาทานํ? ‘‘นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺฐํ…เป.… เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’’ติฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ทิฏฺฐุปาทานํ’’ฯ ฐเปตฺวา สีลพฺพตุปาทานญฺจ อตฺตวาทุปาทานญฺจ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐุปาทานํฯ

(ค) สีลพฺพตุปาทานํ

ตตฺถ กตมํ สีลพฺพตุปาทานํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สีลพฺพตุปาทานํ’’ฯ

(ฆ) อตฺตวาทุปาทานํ

ตตฺถ กตมํ อตฺตวาทุปาทานํ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต – รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘อตฺตวาทุปาทานํ’’ฯ อิมานิ จตฺตาริ อุปาทานานิฯ

(6) จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา

[939] ตตฺถ กตเม จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา? จีวรเหตุ วา ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, ปิณฺฑปาตเหตุ วา ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, เสนาสนเหตุ วา ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, อิติภวาภวเหตุ วา ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ – อิเม จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทาฯ

(7) จตฺตาริ อคติคมนานิ

ตตฺถ กตมานิ จตฺตาริ อคติคมนานิ? ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ, โทสาคติํ คจฺฉติ, โมหาคติํ คจฺฉติ, ภยาคติํ คจฺฉติฯ ยา เอวรูปา อคติ อคติคมนํ ฉนฺทคมนํ วคฺคคมนํ วาริคมนํ – อิมานิ จตฺตาริ อคติคมนานิฯ

(8) จตฺตาโร วิปริยาสา

ตตฺถ กตเม จตฺตาโร วิปริยาสา? อนิจฺเจ ‘‘นิจฺจ’’นฺติ สญฺญาวิปริยาโส จิตฺตวิปริยาโส ทิฏฺฐิวิปริยาโส, ทุกฺเข ‘‘สุข’’นฺติ สญฺญาวิปริยาโส จิตฺตวิปริยาโส ทิฏฺฐิวิปริยาโส, อนตฺตนิ ‘‘อตฺตา’’ติ สญฺญาวิปริยาโส จิตฺตวิปริยาโส ทิฏฺฐิวิปริยาโส, อสุเภ ‘‘สุภ’’นฺติ สญฺญาวิปริยาโส จิตฺตวิปริยาโส ทิฏฺฐิวิปริยาโส – อิเม จตฺตาโร วิปริยาสาฯ

(9) จตฺตาโร อนริยโวหารา

ตตฺถ กตเม จตฺตาโร อนริยโวหารา? อทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา, อสฺสุเต สุตวาทิตา, อมุเต มุตวาทิตา, อวิญฺญาเต วิญฺญาตวาทิตา – อิเม จตฺตาโร อนริยโวหาราฯ

(10) อปเรปิ จตฺตาโร อนริยโวหารา

ตตฺถ กตเม อปเรปิ จตฺตาโร อนริยโวหารา? ทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาทิตา, สุเต อสฺสุตวาทิตา, มุเต อมุตวาทิตา, วิญฺญาเต อวิญฺญาตวาทิตา – อิเม จตฺตาโร อนริยโวหาราฯ

(11) จตฺตาริ ทุจฺจริตานิ

ตตฺถ กตมานิ จตฺตาริ ทุจฺจริตานิ? ปาณาติปาโต, อทินฺนาทานํ, กาเมสุมิจฺฉาจาโร, มุสาวาโท – อิมานิ จตฺตาริ ทุจฺจริตานิฯ

(12) อปรานิปิ จตฺตาริ ทุจฺจริตานิ

ตตฺถ กตมานิ อปรานิปิ จตฺตาริ ทุจฺจริตานิ? มุสาวาโท, ปิสุณา วาจา, ผรุสา วาจา, สมฺผปฺปลาโป – อิมานิ จตฺตาริ ทุจฺจริตานิฯ

(13) จตฺตาริ ภยานิ

ตตฺถ กตมานิ จตฺตาริ ภยานิ? ชาติภยํ, ชราภยํ, พฺยาธิภยํ, มรณภยํ – อิมานิ จตฺตาริ ภยานิฯ

(14) อปรานิปิ จตฺตาริ ภยานิ

ตตฺถ กตมานิ อปรานิปิ จตฺตาริ ภยานิ? ราชภยํ, โจรภยํ, อคฺคิภยํ, อุทกภยํ – อิมานิ จตฺตาริ ภยานิฯ